Azərbaycanda bu ötən il tətbiq edilən "Media haqqında" Qanun söz azadlığını məhdudlaşdırdığına görə kifayət qədər tənqidlə qarşılanıb.
Bu yeni qanunvericilik jurnalistlər və media işçiləri üçün ciddi təsirlərə malikdir, onların işini çətinləşdirir və potensial olaraq onların təhlükəsizliyinə xələl gətirir.
Bu qanunun təsirləri çox genişdir və çoxları bunu hiss edə bilər.
İstər jurnalist, istər media işçisi, istərsə də narazı vətəndaş olmağınızdan asılı olmayaraq, yeni qaydaların nəticələrini və onların işinizə necə təsir edə biləcəyini başa düşmək vacibdir.
Bu yazımıza biz Azərbaycanın məhdudlaşdırıcı media qanununun nöqsanlarını – jurnalistlərin müdafiə olmamasından ifadə azadlığının məhdudlaşdırılmasına qədər hər məsələni işıqlandıracağıq və bu məsələlərin jurnalistləri necə potensial risk altında qoya biləcəyini təhlil edəcəyik.
Bundan əlavə, Azərbaycanda mətbuat azadlığını qorumaq üçün nə edilə biləcəyini də araşdıracağıq.
Azərbaycanın "Media haqqında" yeni qanununa icmal
Azərbaycanın yeni media qanunu jurnalistlərin və media işçilərinin söz və ifadə azadlığını məhdudlaşdırır. Bu qanun 2022-ci ildə hökumət tərəfindən qəbul edilib və o vaxtdan qüvvədədir. Bu qanuna əsasən, jurnalistlərin və media işçilərinin hökuməti və ya onun məmurlarını tənqid etməsinə icazə verilmir ki, bu da onların xəbərləri dəqiq çatdırmaq imkanlarını xeyli məhdudlaşdırır.
Bundan əlavə, bu qanun həm də jurnalistləri nə qədər kiçik olsa da, hər hansı məzmunu dərc etməzdən əvvəl hökumətdən dolayısıyla razılıq almağa məcbur edir. Bu razılaşdırma prosesi olduqca məhdudlaşdırıcıdır və çox vaxt qərarların gecikdirilməsi və ya tamamilə rədd edilməsi ilə nəticələnə bilər. Nəticədə, jurnalistlərin cəmiyyətə potensial olaraq böyük təsir göstərə biləcək və ya əsaslı dəyişikliklərə səbəb ola biləcək mühüm xəbərləri dərc etmələrinin qarşısı alına bilər.
Nəhayət, bu qanunda hökumətin ona qarşı çıxanların cərimələnməsini və cəzalandırılmasını asanlaşdıran müddəalar da var. Cərimələr əməlin ağırlığından asılı olaraq cüzi məbləğdən böyük məbləğlərə qədər dəyişə bilər və həbs müddətini, habelə əmlakın və ya avadanlıqların müsadirəsi kimi digər cəza növlərini əhatə edə bilər. Bütün bu tədbirlər Azərbaycanın media sektorunda söz və ifadə azadlığının məhdudlaşdırılmasına yönəlib.
Azərbaycanda söz azadlığının azalması
Azərbaycanda yeni media qanunu jurnalistlərin və media işçilərinin məsələlərlə bağlı sərbəst məlumat vermək imkanlarını məhdudlaşdırır. Bu o deməkdir ki, jurnalistlər hökuməti və ya onun siyasətini tənqid edə biləcək xəbərləri işıqlandırmaq iqtidarında olmadığından xəbər verilən xəbərlər ciddi senzuraya məruz qalır. Bunun Azərbaycanda və ondan kənarda söz azadlığına ciddi təsirləri ola bilər. Qanun həm də daha müstəqil informasiya mənbələrinə çıxışı məhdudlaşdırır, çünki məsələlərə fərqli perspektiv təqdim edə biləcək qeyri-Azərbaycan xəbər agentlikləri ölkədə fəaliyyət göstərə bilmir. Bundan əlavə, jurnalistlər və media işçiləri bu qanunla müəyyən edilmiş ciddi sərhədlərdən kənara çıxan xəbərləri yaydıqları təqdirdə hüquqi məsuliyyətə cəlb olunma riski ilə üzləşirlər. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda söz azadlığına qoyulan bu məhdudiyyətlər ölkədə olduğu kimi, beynəlxalq aləmdə də jurnalistikaya və ictimai diskursa mənfi təsir göstərə bilər. Ona görə də Azərbaycan media qanunu və onun ölkədə ifadə azadlığına necə təsir etdiyini müzakirə edərkən bu çatışmazlıqları nəzərə almaq vacibdir.
"Media haqqında" Qanun jurnalistlərə və onların işinə necə mane olur?
Azərbaycanda yeni media qanunu jurnalistlərin və media işçilərinin öz işlərinin öhdəsindən gəlmə üsullarına böyük təsir göstərib.
Bu qanun onların fikirlərini sərbəst ifadə etmələrini və ya qərəzsiz, hərtərəfli hesabat üçün zəruri olan məlumatlara çıxışını məhdudlaşdırır.
Müsahibələr üzrə məhdudiyyətlər
Qanun jurnalistlərin müsahibə almasını çətinləşdirir, çünki hər hansı rəsmi dövlət işçisi ilə müsahibə verməzdən əvvəl hökumətdən əvvəlcədən icazə almalıdırlar. Bu, həmçinin jurnalistlərin anonim mənbələrlə və ya rəsmi kimliyi açıqlanmayan şəxslərlə əlaqə saxlamasını qeyri-qanuni edir.
Jurnalistlərə qarşı senzura tətbiq edilib
Azərbaycan hökuməti siyasi cəhətdən həssas sayılan hər hansı xəbər və ya informasiyanın media kanallarında yayılmasının qarşısını almaqla senzura tətbiq edə bilər. Nəticə etibarilə, Media haqqında qanunda nəzərdə tutulmuş senzura qaydalarına əməl etmədikdə media işçiləri cərimələnə və ya inzibati həbslə cəzalandırıla bilər. Bu təzyiqlər jurnalistlərin vəzifələrini layiqincə və repressiya qorxusu olmadan yerinə yetirməsinə mane olur, nəticədə onlar arasında özünüsenzuranın artmasına səbəb olur. Bu ifadə azadlığının olmaması Azərbaycanda etik jurnalistikanın inkişafına mane olur və nəzarətsiz davam edərsə, regionda demokratiyanın aşınmasına səbəb ola bilər.
Azərbaycanda "Media haqqında" Qanuna etirazlar
Azərbaycanda medianı məhdudlaşdıran qanun həm vətəndaşların, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin kəskin etirazına səbəb olub.
Müxtəlif qüsurlarına görə qanun Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Human Rights Watch və Amnesty İnternational kimi təşkilatlar tərəfindən pislənilib.
Müəyyən edilməmiş terminologiya
Qanun "informasiya mənbələrinin mühafizəsi”, "böhtan xarakterli yazı” və "informasiya təhlükəsizliyi” kimi əsas terminləri müəyyən etmir və jurnalistləri işlərində nəyin məqbul olduğuna dair aydın təsəvvürdən məhrum edir.
Bu aydınlığın olmaması bir çox media işçilərinin müəyyən edilməmiş qaydaları pozduqlarına görə həbs edilməsi və ya cərimələnməsi ilə nəticələnə bilər.
Ziddiyyətli müddəalar
Qanunda həmçinin bir çox ziddiyyətli müddəalar var ki, onların başa düşülməsi və düzgün əməl olunması anlaşılan deyil. Məsələn, qanun bütün jurnalistlərin hökumət tərəfindən lisenziya almasını tələb edir, lakin o, həm də hökumətin media sahəsinə hər hansı müdaxiləsini qadağan edir.
Bunlar Azərbaycanın yeni media qanunu ilə bağlı bütün dünyada çoxlu müzakirələrə səbəb olan məsələlərdən yalnız bir neçəsidir. Azərbaycanın media sahəsində söz azadlığına hörmət etmək üçün bu məsələlərin həlli vacibdir.
Azərbaycanın məhdudlaşdırıcı media qanununa beynəlxalq reaksiya
Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın medianı məhdudlaşdıran yeni qanununu əsaslı şəkildə tənqid edib. Beynəlxalq qurumlar, mətbuat azadlığı təşkilatları və jurnalist hüquqlarını müdafiə edən qruplar qanunvericiliklə bağlı dərin narahatlıqlarını ifadə edərək, bunun ifadə azadlığının əsas prinsiplərini pozduğunu və son nəticədə ölkədə mətbuat azadlığını boğacağını qeyd ediblər.
Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) Media Azadlığı üzrə Nümayəndəsi Harlem Desir bəyan edib ki, "Azərbaycan medianı məhdudlaşdıran qanundan geri addım atmalıdır”, digər mətbuat azadlığı qrupları isə Qanunun 19-cu maddəsindəki müddəaların jurnalistləri və müstəqil media qurumlarını daha da sıxışdıracağını açıqlayıblar.
"Human Rights Watch” və "Amnesty İnternational” kimi digər təşkilatlar Azərbaycanda jurnalistlərin müdafiə olunmadığını vurğulayaraq, onların hökumətə qarşı tənqidlərə görə həbs, təqib, hədə-qorxu və həbs təhlükəsi ilə üzləşdiklərini və üzləşə biləcəklərini qeyd ediblər.
Nəticə
Azərbaycanda medianı məhdudlaşdıran yeni qanun ictimai kəsimdə və media mənsubları arasında xeyli təşviş yaradıb.
Azərbaycan hökumətinin müsbət rəyi söz azadlığına və mediaya çıxışa qarşı təzyiqlərin davam edəcəyini və Azərbaycanın media mənzərəsinin gələcəkdə də məhdudlaşdırılacağını göstərir. Odur ki, media mütəxəssislərinin, jurnalistlərin və tədqiqatçıların Azərbaycanda media qanunvericiliyi ilə bağlı baş verənlərdən xəbərdar olmaları və mediada söz azadlığı uğrunda mübarizəyə dəstək vermələri vacibdir.
Bundan əlavə, azad sözün sağlam, demokratik cəmiyyətin əsas əlamətlərindən biri olduğunu və onun hökumət tərəfindən məhdudlaşdırılmamalı olduğunu vurğulamaq vacibdir.
Vüqar Qurdqanlı //arqument.az//